Geçen yıl İran tüm yaptırımlara rağmen önemli iktisadi altyapılarını geliştirme doğrultusunda yüksek adımlar atmayı başardı. Bu adımlardan biri bölge ülkeleri ile önemli yol ve ulaştırma projelerini hayata geçirmekti. Geçen yıl İran, Türkmenistan ve Kazakistan’ın ortak demiryolu projesi üç ülkenin cumhurbaşkanlarının İran ve Türkmenistan’ın ortak sınırında düzenlenen törene katılmalarıyla beraber hizmete girdi. Tarihi İpekyolu’nu çağrıştıran bu önemli projenin hizmete girmesiyle birlikte orta Asya bölgesi İran topraklarından geçen demiryolu aracılığı ile Fars körfeziyle birleştirildi. Bu proje aynı zamanda Hazar denizinin doğusundaki Asya ülkelerini Fars körfezi ülkelerine ulaştıran ve Hazar denizinin doğusu ile batısı arasındaki ulaşımı İran’ın kuzeyi üzerinden kolaylaştıran Güney Kuzey koridorunun ikinci büyük projesi sayılıyor. Söz konusu demiryolu projesi ayrıca Avrupa’nın Fars körfezi sularına ulaşmasını da kolaylaştırıyor ve bu bölgelerde muazzam yük transiti ve taşımacılığına katkı sağlıyor.
İran, Türkmenistan ve Kazakistan arasında uzanan ortak demiryolu projesi sayesinde bağımsız devletler topluğuna üye ülkelerin Fars körfezi ve Avrupa’ya ulaşma yolu 600 km kadar kısalmış oldu.
İran’ın transit alanda bir çok meziyeti bulunuyor. Bu meziyetlere insan kaynakları, enerji, maden, seçkin coğrafi konum ve 15 ülkenin komşuluğunda bulunmak ve Ortadoğu’nun göbeğinde yer almak ve özellikle Orta Asya, Kafkasya, Irak ve Hindistan yarımadası ile uzun sınırlara sahip olmayı örnek vermek mümkün. İran’ın diğer meziyetleri ise kuzeyde ve güneyde binlerce kilometre sahile sahip olmak, güneyde Fars körfezi ve Umman denizi üzerinden uluslararası açık denizlere ulaşmak, sahil boyunca donanımlı limanlara sahip olmak ve İran’dan geçen uluslararası koridorların güvenliğini temin etmek gibi meziyetlerdir.
İran demiryolları ilk kez 1996 yılında Sarahs yöresinde Türkmenistan ve oradan da Orta Asya demiryollarına bağlandı. Bir süre sonra ise İran’ın Bafk yöresi ile Meşhed kenti arasında bin kilometrelik demiryolu projesinin hizmete girmesinin ardından Orta Asya bölgesi Fars körfezine 800 km daha yakınlaştı. Bu demiryolu projesi Benderabbas – Tahran – Sarahs’tan Asya’nın göbeğine kadar uzanan 2440 kilometrelik demiryolunu iktisadi hale getirmekte büyük rol ifa etti. İran Bafk – Meşhed kestirme demiryolunu inşa ederek böylece Orta Asya’ya ulaşma mesafesini üçte bir kadar kısalttı.
Halil hazırda Türkmenistan – Afganistan – Tacikistan demiryolundan oluşan yeni bir şebeke daha inşa ediliyor ki bu proje de hizmete girdiği takdirde bölgede ulaştırma ve taşımacılık alanında büyük bir değişime vesile olacaktır. Çünkü birbirini tamamlayan iki demiryolu şebekesi Orta Asya ülkeleri ile dünya piyasaları arasında Hint okyanusu aracılığı ile yeni ulaşım imkanı sağlanacak ve her yıl Çin’den Avrupa’ya ve Afganistan’dan Rusya’ya kadar geniş bir alanda ve ilgili güzergahlarda 25 milyon ton yük daha yer değiştirebilecektir.
Yeni demiryolu projesinin içinde barındırdığı türlü potansiyelleri ile bölge ülkeleri arasında ikili ve çok yönlü ticaretin gelişmesi bağlamında büyük etkisi olacağı ve aynı zamanda yerel ekonomilere de katkı sağlayacağı kesindir.
İran – Türkmenistan – Kazakistan demiryolu projesi iktisadi ve ticari bileşenlerinin yanında bölge ülkelerinin milli çıkarları bakımından da jeopolitik tesirleri söz konusudur. Çünkü üç ülke arasında demiryolu taşımacılığı alanında işbirliğinin artması, bu ülkelerin aynı zamanda bölgede başka ülkelerle ticari ilişkilerine de katkı sağlayacak ve bölgesel siyasi ilişkileri de güçlendirecektir.
Amerika’nın Ortadoğu bölgesine yönelik stratejileri sürekli İran İslam cumhuriyetini önemli iktisadi ve jeopolitik projelerden dışlamaktır. Ancak en önemli özelliği Güney Asya ile Orta Asya’yı İran üzerinden birleştiren yeni İpekyolu projesi Amerika’nın İran’ı bölge ülkelerinden uzak tutma ve İran’ın bölgesel eksen rolünü göz ardı etme çabalarının sonuç vermediğini ortaya koyuyor.
Gerçekte bölgelerinin söz konusu demiryolu projesinde İran ile işbirliği eğilimi, İran yönetiminin aynı zamanda Afganistan, Tacikistan ve Çin’e uzanan demiryolu projesi inşaatını da gözetlediği bir sırada gündeme geliyor. Üstelik bu projenin İran – Türkmenistan – Kazakistan demiryolu projesi ile birleşmesi İran’ın bölgesel eksen rolünü daha güçlendireceği anlaşılıyor.
Kuşkusuz karşılıklı çıkar çerçevesinde işbirliğini geliştirmek, İran ve bölge ülkelerinin ortak isteğidir. İran ve komşuları hiç bir zaman işbirliği için oluşan fırsatları kaybetmeyecek ve mevcut kapasiteleri kullanmayı sürdürecektir.
